Pytania o Septuagintę

Czytelnia

Peter Ballard

Kiedy pierwszy raz pisałem ten artykuł, w 1998 roku, pisałem go w reakcji na skargi dotyczące braku jakichkolwiek pożytecznych informacji na temat Septuaginty na stronach www. Proszę bez ograniczeń kopiować lub dawać link do tego artykułu, jeśli uznacie go za pożyteczny, lub wysłać maila na adres mailto:ballard@ozemail.com.au jeśli macie jakiekolwiek uwagi. Proszę też być świadomym, że chociaż studiowałem ten temat w szkole teologicznej, jednak w żadnej mierze nie jestem ekspertem - dlatego korekty są również mile widziane!

Czym jest Septuaginta?

Prosta odpowiedź: Septuaginta to grecki przekład (z hebrajskiego) Pisma Świętego Żydów, chrześcijańskiego Starego Testamentu.

Niestety, dokonano kilku rewizji tego przekładu, w wyniku czego różni uczeni mówią o różnych rzeczach, kiedy odnoszą się do "Septuaginty".

Część z nich ma na myśli oryginalny przekład Tory, którego dokonano w trzecim stuleciu przed Chrystusem. Część myśli o oryginalnym przekładzie całego Starego Testamentu i Apokryfów, jakiego dokonano w przybliżeniu na przestrzeni następnego stulecia. Jednak dokonywano tak wielu korekt, że żaden z tych oryginalnych przekładów nie istnieje. Dlatego część uczonych używa nazwy "Septuaginta" w odniesieniu do jednej, konkretnej rewizji przekładu. Jednak nawet te edycje stanowią zaledwie rekonstrukcję na podstawie zachowanych do dziś manuskryptów. Stąd część uczonych używa określenia "'Septuaginta" w odniesieniu do konkretnego manuskryptu Septuaginty.

Dlatego bądź ostrożny, gdy czytasz o "Septuagincie". To określenie może oznaczać różne rzeczy dla różnych uczonych. Na szczęście mimo wszystko zasadnicze cechy Septuaginty (omówione w tym artykule) są wspólne - niezależnie od tego, o jakiej "Septuagincie" mówimy.

Skąd nazwa "Septuaginta"?

Według starożytnej legendy zawartej w dokumencie znanym jako List Arysteasza, oryginalny przekład był dziełem 70 żydowskich uczonych. Stąd nazwa "Septuaginta", pochodząca od łacińskiego słowa "siedemdziesiąt".

Skąd skrót "LXX"?

LXX jest rzymskim zapisem liczby 70.

Jaka jest jakość przekładu?

Poszczególne księgi były tłumaczone przez różnych ludzi w różnym czasie, dlatego styl ich przekładu znacząco się różni - od bardzo dosłownego do niemal parafrazy.

Czy LXX jest dostępna online??

Miałem zwyczaj trzymania wersji online tutaj... jednak Geocities usunęło moje konto (według mnie, nie fair) [przypis tłumacza: oczywiście LXX jest w Sieci - w jęz.angielskim i wielu innych, po polsku - niestety nie]

Czy jest dostępny przekład angielski?

Tak. Najnowszy angielski przekład jest dziełem Lancelota Brentona z roku 1844(!). Reprint tego przekładu jest wciąż publikowany przez wydawnictwo Hendrickson a jego numer ISBN to albo 0913753442 albo 0913573442 (nie jestem pewien, który).
Oczywiście przekład Brentona (z wyjątkiem Apokryfów) został zeskanowany do postaci elektronicznej przez firmę FABS International (korespondencja: Bob Lewis, DeFuniak Springs FL 32433, USA) i jest włączany do niektórych wersji pakietów oprogramowania BibleWorks.

Publicznie dostępna wersja przekładu Brentona została częściowo zeskanowana i jest dostępna tutaj.
Trwają prace nad nowym angielskim przekładem (nosi on nazwę projektu NETS). Więcej informacji o nim znajdziesz na stronie projektu: NETS Project Web Site.

Kto używał - lub używa - LXX?

Pierwsi chrześcijanie mówili najczęściej po grecku, dlatego używali Pism Greckich korzystając z LXX. Z tej samej przyczyny większość pisarzy chrześcijańskich pierwszych trzech wieków - w tym także Autorzy Nowego Testamentu - zasadniczo używała LXX jako swojego Starego Testamentu.

Prawdopodobnie co najmniej częściowo w reakcji na ten fakt, Żydzi zaprzestali używania LXX po pierwszym wieku po Chrystusie.
W Kościele Zachodnim (z którego wywodzi się współczesny katolicyzm i protestantyzm) powszechna stała się znajomość łaciny, stąd od czwartego wieku używano w nim łacińskiego przekładu św. Hieronima ("Wulgata"). Przekład ten był oparty raczej na języku hebrajskim niż na LXX.

Jednak do dzisiaj LXX jest wciąż oficjalnym Starym Testamentem w Kościele Wschodnim (Greckim Kościele Prawosławnym).

Dlaczego jeszcze LXX jest ważna?

Ponieważ LXX została przetłumaczona około roku 200 przed Chrystusem, daje ona pojęcie o ówczesnym stanie tekstu hebrajskiego. Niestety, pojęcie to w dużym stopniu opierano jedynie na domysłach, ponieważ aż do odkryć zwojów znad Morza Martwego uczeni mogli jedynie domyślać się, czy różnice w stosunku do MT (MT = Tekst Masorecki, istniejący obecnie hebrajski tekst Starego Testamentu) wynikały z błędów przekładu, czy z istnienia różnych wersji tekstu, na podstawie których opracowano MT.

Większość zwojów znad Morza Martwego (DSS, Dead Sea Scrolls, zwoje z Qumran) przypomina MT. Jednak znacząca ich ilość (około 5%) w oczywisty sposób przypomina wersję hebrajską, z której przełożono LXX. Zasadniczym wpływem DSS było, przez pokazanie przykładów tekstów hebrajskich dokładnie odpowiadających LXX, ujawnienie faktu, że LXX rzeczywiście przełożono z tekstu hebrajskiego różniącego się od MT, przy czym był to przekład znacząco bardziej dokładny niż uprzednio przypuszczano.

Jak istotne są różnice?

Nie są bardzo istotne.

Czasami zapominamy, w dobie kserokopiarek i komputerów, że ręczne kopiowanie dokumentów jest procesem nudnym i podatnym na błędy. Dokładne skopiowanie dokumentu jest niemal niemożliwe (jeśli mi nie wierzysz, spróbuj przepisać tą stronę sieci słowo w słowo i zobacz jak ci poszło). Dlatego błędy wkradały się w każdy tekst jaki kopiowano ręcznie. Obserwowano to zjawisko w każdym dokumencie, który istnieje w licznych kopiach - łącznie z dokumentami religijnymi.

Mimo to, błędy są bardzo nieliczne - są to gdzieniegdzie brakujące lub niepoprawnie napisane słowa. Zasadniczo nie wystarcza to nawet, by zmienić sens zdania, a jest zupełną rzadkością, aby różnice w tekście zmieniały znaczenie całego akapitu - nie wspomnę o jakiejkolwiek doktrynie judaistycznej lub chrześcijańskiej.
Wyjątkiem jest Księga Jeremiasza, którą omówię poniżej (w moim przekonaniu Księga Hioba jest podobnym przypadkiem).

Bardziej istotne niż różnice tekstowe (to znaczy różnice w tekście hebrajskim, z którego tłumaczono) są różnice wynikające z przekładu. To znaczy, że przekład różnych ksiąg z hebrajskiego na grecki ma różną jakość, o czym wspomniałem wyżej. Dlatego czytając angielskie tłumaczenie (greckiej) Septuaginty i porównując je z jakimkolwiek współczesnym angielskim przekładem Starego Testamentu (dokonanym bezpośrednio z języka hebrajskiego), dostrzeżesz odrobinę różnic. Są one odzwierciedleniem sposobu, w jaki dokonano przekładu z hebrajskiego na grecki, często tracąc częściowo znaczenie lub nawet nieco je zmieniając.

Ale czy JAKAKOLWIEK różnica nie podważa wiarygodności Biblii?

To zależy od sposobu rozumienia przez Ciebie Pisma.

Niektórzy ludzie (w tym część Chrześcijan, większość Żydów i niemal wszyscy Muzułmanie) uważają swoje Pisma za dokładne słowa Boga. Wierzą oni, że ich Pisma zostały w cudowny sposób zachowane dokładnie w takim stanie, w jakim stworzył je Bóg, ponieważ jakakolwiek zmiana oznaczałaby pogwałcenie słowa Bożego.

Jeśli ktoś żywi takie poglądy, to różniące się między sobą manuskrypty stanowią dla jego wiary poważny problem.
Jednak większość Chrześcijan podchodzi do Pisma (lub podchodzić powinna) z większym luzem. Po pierwsze, Biblia posiada coś, co my inżynierowie nazywamy "wewnętrzną redundancją". To znaczy, że o wszystkim co ważne, jest mowa więcej niż jeden raz. Dlatego Biblia (jak urządzenie z "wbudowaną redundancją") może nadal działać (to znaczy: objawiać Boże Słowo) nawet wtedy, gdy w tekście pojawiają się drobne błędy.

Jednak bardziej istotną dla Chrześcijan różnicą jest to, że zbawienie nie jest nam dane przez posłuszeństwo literze Prawa, ale przez wiarę w Jezusa. Dlatego nawet jeżeli zdarzyłoby się tak, nie wiesz o jakimś Bożym prawie, ponieważ brakowałoby go w twojej Biblii, nie wpłynęłoby to na twoje zbawienie. Ponieważ to Jezus zbawia, a nie nasze posłuszeństwo Prawu.

Dla wielu Muzułmanów i ortodoksyjnych Żydów (oraz dla niektórych fundamentalistycznych Chrześcijan) ścisłe przestrzeganie wymogów Prawa jest bardzo ważne. Dlatego różnice między manuskryptami mogą stanowić poważny problem dla ich wiary. Najczęstszą reakcją na takie różnice jest zaprzeczenie, jakoby w ich Pismach dokonywano jakichkolwiek zmian, jednak (we wszystkich trzech przypadkach) dowody mówią co innego. Ale to już temat na następny raz!

Dodatek: Księga Jeremiasza w LXX

W odróżnieniu od innych ksiąg LXX, różnice między Księgą Jeremiasza w tekstach MT i LXX są zbyt duże, by mogły wynikać tylko z błędów kopistów. LXX jest krótsza o około 1/8. Część materiału ułożono w innej kolejności, części brakuje. Jednak te brakujące fragmenty nie stanowią zwartego tekstu, są rozproszone po całej Księdze.

W Zwojach znad Morza Martwego (DSS, Dead Sea Scrolls) odkryto dwa fragmenty Księgi Jeremiasza, które zachowują uporządkowanie LXX (oraz liczne takie, które mają porządek MT). Stąd obecnie wiemy, że krótsza wersja Jeremiasza także istniała w języku hebrajskim - różnice nie są dziełem jakiegoś leniwego tłumacza.
Pomimo rozmiaru różnic, całościowe przesłanie Księgi Jeremiasza nie zmienia się znacząco. Prawdę mówiąc, wiele różniących obie wersje fragmentów to po prostu powtórzenia, obecne w MT, ale nie w LXX.

Istnieje kilka teorii, wyjaśniających istnienie dwóch wersji Księgi Jeremiasza:
1. Sam Jeremiasz był autorem dwóch wersji;
2. Dłuższa wersja (MT) jest oryginalna, później ktoś napisał krótszą;
3. Krótsza (LXX) jest oryginalna, później ktoś dopisał dłuższą.

Osobiście skłaniam się ku drugiej opcji, ponieważ mogę zrozumieć dlaczego ktoś mógłby chcieć ominąć powtarzające się fragmenty i stworzyć wersję krótszą z tak długiej i (często) trudnej do czytania Księgi. Jednak eksperci najczęściej opowiadają się za jedną z dwóch pozostałych teorii!

Literatura

Emmanuel Tov, Textual Criticism of the Hebrew Bible (Fortress, 1992), jest absolutnie doskonałą książką poruszającą wszystkie zagadnienia związane ze starotestamentową krytyką tekstu, łącznie z Septuagintą. Książka omawia także dość dogłębnie przypadek Księgi Jeremiasza. Autor specjalizuje się w studiach nad Septuagintą.

Dobre słowniki biblijne albo mają odrębny artykuł na temat Septuaginty, albo omawiają ją pod hasłem "krytyka tekstu". Polecam dwa znakomite artykuły: "'Textual Criticism (OT)" (autorstwa Tov) w słowniku Anchor Bible Dictionary (Doubleday 1992), oraz "Texts and Versions" w słowniku New Bible Dictionary (IVP; 2 wydanie 1982, 3 wydanie 1995?).

Każdy dobry komentarz Księgi Jeremiasza ma parę stron na temat różnic między wersją Księgi w MT i LXX. Przygotowując artykuł, korzystałem z dwóch komentarzy, autorstwa J.A.Thompsona (NICOT series, Eerdmans 1980) oraz Johna Brighta (Anchor series, Doubleday 1965).

Peter Ballard

Jest to przekład z jęz.angielskiego, tutaj jest oryginalna wersja.

Prawa autorskie: Peter Ballard, 1998-2002. Ostatnia aktualizacja luty 2002.

Copyright Peter Ballard, 1998-2002. Links added August 1999. Updated in December 2000, April 2001, February 2002. This article may be freely distributed, so long as this copyright notice is intact.

Powrót do strony Septuaginta

Biblia - prywatna strona o Piśmie Świętym. 2003-2024