Judaizm

Czytelnia

Judaizm

w okresie powstawania Nowego Testamentu

Judaizm w czasach nowotestamentowych cechował się wysokim stopniem sformalizowania kultu i jurydycznym podejściem do Prawa: już nie postępowanie w duchu Prawa, harmonijne z zasadami które kształtowały Prawo, ale drobiazgowa troska o przestrzeganie jego szczegółowych przepisów stała się podstawą określania reguł życia religijnego.

Synagoga stanowiła lokalny ośrodek kultu i studiowania zakonu, centrum cosobotniej liturgii - ale też centrum kulturalne żydowskiej gminy i siedzibę jej lokalnych władz. Uprawnienia tych władz (archisynagogos i archonci) były honorowane przez Rzymian (obejmowało to np. prawo do pobierania podatku świątynnego i prawo do świętowania szabatu). Wokół synagog skupiali się "uczeni w Piśmie", w większości skłaniający się ku faryzeizmowi i cieszący się sympatią ludu.

Natomiast w Świątyni kontynuowano starotestamentowe rytuały ofiarne przy pomocy systemu służby kapłańskiej i świątynnej - stanowiła ona centrum religijne, przyciągała wiernych w okresie świąt, była też miejscem głoszenia nauk przez nauczycieli.

Arcykapłan - poza typowymi funkcjami kapłańskimi - był w czasach Jezusa także przywódcą sanhedrynu, żydowskiej Rady Najwyższej. Musiał być także człowiekiem cieszącym się pewnym zaufaniem Rzymu - w czasach Jezusa arcykapłan był mianowany przez rzymskiego prokuratora.

Sanhedryn w Palestynie był radą utworzoną przez miejscową "elitę" (Dz 5,21 - "Rada Najwyższa, to jest cała starszyzna Izraela"), zajmującą się spisami ludności, podatkami i innymi sprawami administracyjnymi i wojskowymi. Poza arcykapłanem zasiadało w sanhedrynie siedemdziesięciu (można było powołać się na tradycję: Księga Liczb 11,16) mężczyzn, głównie związanych ze stronnictwem saduceuszy. Faryzeusze stanowili tutaj mniejszość. Oczywiście, rada ta była odpowiedzialna przed władzami rzymskimi. Sam pomysł tworzenia takich rad, nazywanych w języku greckim synedria, co można przetłumaczyć jako "wspólne posiedzenia", miał na celu usprawnienie zarządzania podbitymi przez imperium terenami - autorem takiej struktury administracyjnej był ok. 65 p.n.e. Pompejusz, który wprowadził na terenie greckiego Wschodu pięć synedriów. O powstaniu sanhedrynu w Palestynie pisał m.in. Józef Flawiusz.

Wydaje nam się interesującym fakt, że po rozproszeniu Żydów przez Rzymian sanhedryn przetrwał - chociaż oznaczał już coś innego, był radą rabinacką, wydającą orzeczenia prawne, zbierane w Misznie - judaistycznym kodeksie prawnym, tworzonym i systematyzowanym przez rabinów od II wieku. Jeden z sześćdziesięciu trzech traktatów Miszny jest poświęcony Sanhedrynowi.

W czasach powstawania Nowego Testamentu istotna dla żydowskiej kultury była rola diaspory. Już od czasów wygnania w VI wieku przed Chrystusem Żydzi osiedlali się na obszarach środkowego Wschodu i wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego. W czasach Nowego Testamentu np. w Egipcie żyło milion Żydów. Charakterystyczne dla diaspory żydowskiej było zetknięcie judaizmu z hellenizmem. Żydzi z diaspory nie porzucali swojej odrębności, ale przesiąkali kulturową atmosferą hellenizmu i nawiązywali dialog z myślą grecką. Jednym z ważniejszych ośrodków judaizmu z terenów diaspory była Aleksandria. Wyrazem popularności języka greckiego w diasporze był m.in. fakt powstania Septuaginty.

W judaizmie czasów nowotestamentowych ważna rolę odgrywały ugrupowania faryzeuszów i saduceuszów. Wydaje się, że przede wszystkim spośród faryzeuszów wywodzili się ludzie, określani jako "uczeni w Piśmie". Interesującym ugrupowaniem byli esseńczycy, stanowiący ascetyczny, apokaliptyczny nurt judaizmu. Zeloci dążyli do ustanowienia Bożego królestwa drogą zbrojnego powstania. Żywy był także ruch apokaliptyczny i nadzieje mesjanistyczne.

"Uczeni w Piśmie" stworzyli specyficzną "naukę starszych". Była ona w czasach Jezusa stanowiła pewien rodzaj tradycji, przeciw której zwrócił się Jezus w swoim nauczaniu. Istotą tej tradycji było usiłowanie zaadaptowania Prawa do współczesności, m.in. poprzez precyzyjne, jasne określenie tego, co jest, a co nie jest miłe Bogu. Prowadziło to do wytworzenia skomplikowanego systemu prawnego (kilkaset nakazów i zakazów), do którego przestrzegania zobowiązywano wiernych. Takie "jurydyczne" podejście do Bożej rzeczywistości powodowało nieraz wypaczenie autentycznego sensu Prawa (tak było np. w przypadku nauczania o szabacie i o czystości). Istota zła, dotyczącego nauki starszych, jest bardzo dobrze ukazana w słowach Jezusa zawartych w 23 rozdziale Ewangelii Mateusza: "przecedzacie komara, a połykacie wielbłąda" (w.24) oraz "oczyść wpierw wnętrze kielicha, aby i to, co jest zewnątrz niego, stało się czyste" (w.26). Również dzisiaj zdarza się tego typu nauczanie, skupiające się bardziej na tym, co "zewnątrz kielicha"...

W czasach Jezusa życie religijne skupiało się wokół synagogi, która była miejscem czytania i nauczania Prawa, wspólnych modlitw, cotygodniowych spotkań lokalnej społeczności. Przesunięcie punktu ciężkości ze Świątyni do synagogi i dowartościowanie powszechnej znajomości Pisma następowało w okresie niewoli babilońskiej i zniszczenia Świątyni. W czasach Nowego Testamentu świątynne miejsce najświętsze było puste i chociaż Prawo nakładało obowiązek odwiedzania Jerozolimy podczas świąt, wiara Izraelity była kształtowana w synagodze, w której przechowywano i otaczano wielką czcią święte zwoje Pisma.

Rytm życia religijnego wyznaczały święta, spośród których szczególną wagę miało Święto Paschy, wyznaczające początek roku religijnego. Pascha jest do dzisiaj wyznaczana na pierwszy dzień po szabacie (=niedzielę) wypadającym najbliżej po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Jest to w kalendarzu hebrajskim połowa pierwszego miesiąca roku (14 Nisan). Sposób wyznaczania święta Paschy ukazuje ścisły związek hebrajskich świąt religijnych z przyrodą - ta głęboko biblijna tradycja jest kontynuowana przez Kościół Katolicki (co wyraża się nie tylko kierowaniem się identyczną logiką przy wyznaczaniu Wielkanocy, przypadającej każdego roku właśnie w dniu Paschy żydowskiej, ale też np. w rytmie świąt maryjnych).

Wydaje się godne uwagi to, że Jezus nie wzywał do odrzucenia zaleceń formułowanych przez starszych, ale do podporządkowania swoich uczynków temu, co najważniejsze w Prawie: sprawiedliwości, miłosierdziu i wierności ("Wszystko więc, cokolwiek by wam powiedzieli, czyńcie i zachowujcie, ale według uczynków ich nie postępujcie; mówią bowiem, a nie czynią" - Mt 23,3; "[...] zaniedbaliście tego, co ważniejsze w zakonie: sprawiedliwości, miłosierdzia i wierności; te rzeczy należało czynić, a tamtych nie zaniedbywać" - Mt 23,23).

Biblia - prywatna strona o Piśmie Świętym. 2003-2024