Ojcze Nasz, analiza retoryczna

Czytelnia

Hebrajska analiza retoryczna: Ojcze Nasz

Roland Meynet

Od Redakcji:
Poniższy fragment - ilustrujący wspaniale hebrajską sztukę tworzenia znaczących wypowiedzi, którą bez wątpienia posługiwali się natchnieni Autorzy Biblii - wydaje się nam o tyle ważny, że dotyczy tekstu stanowiącego odpowiedź Jezusa na pytanie "Panie, jak mamy się modlić?".
Oznacza to, że forma wypowiedzi może nam tutaj dostarczyć wskazówek, jak rozumieć wcale niełatwy tekst Ojcze Nasz. Dostrzeżenie tej formy umożliwia rozważanie tej modlitwy w sposób dla wielu z nas nowy, odkrywczy i bez wątpienia bardzo biblijny.
Otóż istnieje symetria między wezwaniami:
"święć się Imię Twoje" oraz "zbaw nas ode złego" (czy Ja Jestem zostawia jakiekolwiek miejsce na obecność zła, jeśli jest uświęcany?);
"Przyjdź Królestwo Twoje" oraz "nie wódź nas na pokuszenie - czyli między szczerym i gorącym pragnieniem Królestwa oraz wolnością od wchodzenia w pokusy i uzależnianie się od nich (co nierzadko dopiero pozwala dostrzec własną grzeszność, odejść od pychy i paść na kolana...);
"Bądź wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi" oraz "Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy...", czyli między gorliwym wypełnianiem Bożej woli niezależnie od okoliczności a wolnością od poczucia winy i żywienia nienawiści; W w centrum pragnień wierzącego jest chleb powszedni (to, co daje życie...).
Co wyjaśniamy niniejszym w wielkim skrócie po otrzymaniu kilku pytań jakie otrzymaliśmy po lekturze tej strony("i co z tego? co ta teoria mi daje w życiu?").
Otóż nam poszerzyła ona zrozumienie modlitwy Ojcze Nasz i bardzo ułatwiła jej rozważanie. Co jest o tyle ważne, że sam Jezus zaleca tą modlitwę w szóstym rozdziale Ewangelii według św. Mateusza (Mt 6,9n.)

Posłużmy się teraz przykładem tekstu, który jest zapewne najbardziej znany w całym Nowym Testamencie, który wszyscy chrześcijanie znają na pamięć i najczęściej odmawiają: "Ojcze nasz" (według Mateusza). Powszechnie wiadomo, iż w modlitwie tej zawarte jest siedem próśb; kiedy odmawiana jest ona na dwa chóry, dzieli się ją na dwie nierówne części: pierwsza z nich zawiera trzy pierwsze prośby (które wyrażone są w drugiej osobie liczby pojedynczej), a druga zawiera cztery ostatnie (które dotyczą "nas").

+ Ojcze Nasz, któryś jest w niebie,
+ święć się imię Twoje,
+ przyjdź królestwo Twoje
+ bądź wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi.
= Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj
= i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom,
= i nie wódź nas na pokuszenie,
= ale zbaw nas ode złego

Również tak właśnie ujmuje modlitwę "Ojcze nasz" niedawno wydany Katechizm Kościoła Katolickiego (§ 2803-2806). Z pewnością słuszne jest zauważenie różnicy dotyczącej użycia drugiej osoby liczby pojedynczej w trzech pierwszych prośbach i pierwszej osoby liczby mnogiej w czterech ostatnich. Stanowi to jednak tylko jedną z właściwości kompozycji tekstu. Istnieją inne, nie mniej ważne. Ograniczając się tylko do tej jednej właściwości można, z dużym prawdopodobieństwem, pominąć prawdziwy układ tekstu i w ten sposób utracić wiele z jego znaczenia.

Trzeba także zauważyć, że ostatnie trzy prośby dotyczą wyzwolenia od złych rzeczy, "win", "pokuszenia", "złego"; natomiast "chleb" w czwartej prośbie nie jest złą, lecz dobrą rzeczą, podobnie jak to, o czym jest mowa w trzech pierwszych prośbach, czyli "imię" (Boże), Jego "królestwo", Jego "wola". Wyraźnie widać, iż z morfologicznego punktu widzenia czwarta prośba łączy się z trzema ostatnimi (poprzez "nam"), natomiast z semantycznego punktu widzenia związana jest z trzema pierwszymi prośbami (rzeczy dobre).

Ponadto tylko prośby: trzecia i piąta kończą się rozwinięciem, które w języku greckim [jak również w języku polskim] zaczyna się od tego samego słowa "jako": "jako w niebie, tak i na ziemi" i "jako i my odpuszczamy naszym winowajcom". Stanowią one dobrą "oprawę" dla prośby czwartej, to znaczy prośby usytuowanej, liczbowo, w punkcie centralnym.

To jeszcze jednak nie wszystko: prośba czwarta wyróżnia się spośród wszystkich pozostałych tym, iż jej dwa człony są dokładnie równoległe (w dosłownym tłumaczeniu):

ojcze_nasz.jpg (11575 bytes)

Na początku mamy dwa główne wyrazy zdania (dopełnienie bliższe oraz orzeczenie), po nich następuje "naszego" i "nam", a później synonimy: "powszedniego" i "dzisiaj".

Wreszcie, co jest rzeczą ważną, prośba o chleb powszedni pozostaje w jak najlepszej zgodności z imieniem Tego, do którego kierowana jest modlitwa. Tak naprawdę, gdyby każdąz trzech pierwszych i trzech ostatnich próśb poprzedzało imię, jakie Bogu odpowiada najlepiej, byłoby to, naturalnie, "nasz Królu" w przypadku drugiej prośby ("przyjdź królestwo Twoje") i zapewne "nasz Boże" we wszystkich innych. Natomiast, ściśle mówiąc, jedynie prośba usytuowana centralnie wymaga imienia Ojca: wszystkie dzieci wiedziały - przynajmniej tak było w tamtych czasach - iż to ojciec zapewnia codziennie chleb.

Jeśli weźmiemy pod uwagę zbieżność tych wszystkich oznak, możemy mówić już nie o dwuczęściowym podziale, lecz - co oczywiste - o budowie koncentrycznej (patrz poprzednia strona). Możemy wtedy zastanawiać się, zapewne z większym pożytkiem, nad związkami, jakie stwarzają odpowiadające sobie, na zasadzie odbicia lustrzanego, prośby usytuowane po obu stronach prośby centralnej (na przykład pomiędzy "świętym" imieniem Boga na początku a "Złym" na końcu, "królestwem" Bożym a "kuszeniem" przez "Złego": w Ewangelii są to dwie rzeczywistości, w które "wchodzi się" lub nie* i - w oparciu o paralelizm obu próśb otaczających prośbę centralną - zadać sobie pytanie, na czym zasadniczo polega "wola" Boża!

Czytelnik z pewnością zauważy, iż budowa "Ojcze nasz" przypomina, w sposób zaskakujący, siedmioramienny świecznik**. Tego typu konstrukcja nie jest w Biblii wyjątkiem; wręcz przeciwnie, chociaż duża liczba tekstów ma budowę równoległą, jednakjeszcze większa ich ilość, zwłaszcza na wyższych poziomach konstrukcji tekstu, zbudowana jest w sposób koncentryczny***.

* ,,Kto nie przyjmie królestwa Bożego jak dziecko, ten nie wejdzie do niego" (Łk 18,17; patrz także Łk 18,24-25 i 23,42).
**"Tekst opisujący świecznik (Wj 25, 31-37 = 37, 17-22) sam jest dobrym przykładem formy koncentrycznej (patrz analiza w R. Meynet, Quelle est donc cette parole? Analyse rhetorique de l'Evangile de Luc (1-9 i 22-24), LeDiv 99, Cerf, Paris 1979, vol. A 135-137, vol. B. plansza l; Au coeur du texte. Analyse rhetorique de l 'aveugle de Jericho selon Luc, NRTh 103(1981)696-697.
***Jest tak nawet w trzeciej Ewangelii, której autor - jak się jednak przeważnie sądzi -wywodzi się z kultury greckiej, a nie żydowskiej. Patrz R. Meynet, L'Evangile selon saint Luc, vol. l, s. 260-261.

Tekst zamieszczono na stronie za zgodą Autora; pochodzi on ze strony internetowej międzynarodowego stowarzyszenia studiów biblijnych RBS; stanowi fragment książki Rolanda Meynet "Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej".
Polecamy dostępny na stronie RBS artykuł Ronalda Meynet "Analiza retoryczna - nowa metoda egzegezy biblijnej" (zamieszczony przez nas tekst jest jego częścią). Całą książkę można kupić w internetowej księgarni WAM).

Biblia - prywatna strona o Piśmie Świętym. 2003-2024