- O czytaniu Pisma Świętego
- Tekst współczesnej Biblii
- Powstawanie Biblii
- Księgi Pisma Świętego
- Czytelnia
- Przekłady Biblii
- Plany czytania Biblii
- Subskrypcje czytań biblijnych
- Kursy i studia biblijne
- Komputerowe programy biblijne
- Mapa strony
Polskie przekłady Biblii
Najpiękniejsze językowo (w naszym subiektywnym odczuciu) są przekłady: ks. Jakuba Wujka (1599) i Daniela Mikołajewskiego (Biblia Gdańska, 1632) oraz ostatnie (V) wydanie Biblii Tysiąclecia (1999). Biorąc do ręki polski przekład, najczęściej korzystamy z tego ostatniego - zaletą Biblii Tysiąclecia jest jej zrozumiały, bogaty, wpółczesny język polski przy jednoczesnym wiernym trzymaniu się tekstu oryginalnego (przekład filologiczny).
Najstarsze zachowane przekłady fragmentów Biblii na język polski pochodzą z XIV wieku (Psałterze). W wieku XV dokonano przekładu całego Starego Testamentu (Biblia szaroszpatacka, zachowana częściowo) i co najmniej ewangelii. Przekłady Biblii zachowane w całości do dziś pochodzą z XVI wieku (najstarszy z nich to Biblia Leopolity, 1561). Na naszej stronie piszemy kolejno: o najstarszych polskich przekładach całego Pisma Świętego, dokonanych w okresie zwanym "złotym wiekiem Biblii polskiej", o najstarszych przekładach części Pisma (m.in. o edycjach Nowego Testamentu), o współczesnych przekładach polskich oraz o perspektywach najbliższych lat. Krótkie "próbki" tekstów dziesięciu polskich przekładów podajemy na następnej stronie.
Przekłady całego Pisma Świętego
1561 Biblia Leopolity - pierwszy drukowany polski przekład całej Biblii. Tłumaczono z Wulgaty na zlecenie rodziny Szarffenbergów, autorem przekładu był ks. Jan Nicz ze Lwowa (pseudonim Leopolita = "Lwowianin"), wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przekład ten jest też znany jako Biblia Szarffenbergowska (jako że przekładu dokonano na zlecenie Marka i jego syna Stanisława Szarffenbergów). Przekład dedykowano Zygmuntowi Augustowi. Ręcznie przepisywany przekład Nowego Testamentu z tej Biblii był popularny wcześniej (od roku 1556). Przekład ten uchodzi za niezbyt udany pod względem językowym. W ramach projektu Biblia Slavica wykonano reedycję Biblii Leopolity.
1563 Biblia
Brzeska - pierwszy przekład całości Biblii z
języków oryginalnych. Przepięknie wydany przekład protestancki
(kalwini), zlecony przez księcia Mikołaja Radziwiłła (stąd bywa
nazywana Biblią Radziwiłłowską), dedykowany królowi
Zygmuntowi Augustowi. Przekład obejmował także księgi
deuterokanoniczne. Biblia Brzeska jest pierwszą polską Biblią z podaną
numeracją wersetów. Nowy Testament jest dostępny online
dzięki pracy grupy pasjonatów. Na stronie czytamy m.in.
"nawrócony na katolicyzm syn Radziwiłła wykupił znaczną
część nakładu Biblii Brzeskiej i spalił publicznie"... Jest to przekład
pisany piękną polszczyzną, który czyta się przyjemnie
również dzisiaj. Przekład ten jest przykładem nowoczesnego
(choć sięgającego starożytności...) podejścia komunikacyjnego, zgodnie
z którym ważniejsze od przekładania "słowo w
słowo" jest właściwe oddanie sensu zdań.
Niedawno
ukazało się wydanie uwspółcześnionej transkrypcji Biblii
Brzeskiej (Kalwin Institute 2003). Reedycja Biblii Brzeskiej w
oryginalnym brzmieniu została wykonana w ramach projektu Biblia Slavica.
1574 Biblia Nieświeska - przekład ariańskiego pastora Szymona Budnego z języków oryginalnych. Powodem podjęcia pracy przez Budnego była chęć lepszej wierności oryginalnemu tekstowi (podejście filologiczne). Stary Testament tłumaczono z hebrajskiego. Językowo uważana za dużo słabszą od Biblii Brzeskiej (m.in. liczne hebraizmy). Reedycję Biblii Nieświeskiej wykonano w ramach projektu Biblia Slavica.
1599 Biblia ks. Jakuba Wujka (dedykujemy jej osobną stronę) - piękny język tego przekładu może podobać się i dzisiaj. Ukazały się niedawno edycje transkrypcji "B" tego przekładu. Rewizja tego przekładu (tzw. "neowujek") ukazała się w latach 30-tych i była reedytowana po wojnie (Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy). Skany tego są dostępne online na stronach Polskiej Biblioteki Internetowej (w katalogu szukaj tytułu "Biblia").
1632
Biblia Gdańska -
przekład zlecony przez zbory luterańskie Danielowi Mikołajewskiemu.
Tłumaczona w latach 1604-1632 z języków oryginalnych.
Przekład obejmuje także księgi deuterokanoniczne (zwane przez
protestantów apokryfami Starego Testamentu; umieszczono je
między Starym a Nowym Testamentem). Niezwykle wierny językowi
oryginałów (a właściwie: ich rekonstrukcji znanych w XVII
wieku), jest chyba najlepszą polskojęzyczną ilustracją zastosowania w
tłumaczeniu Biblii podejścia filologicznego (zasady formalnej
równoważności).
Bardzo ciekawy i piękny (w
naszym subiektywnym odczuciu) jest język tego przekładu; nie dziwi
wcale, że jest to przekład, z którego i dzisiaj korzysta
wielu chrześcijan.
Ciekawym faktem z historii tego przekładu
jest zakaz jego czytania przez katolików, wydany przez
Prymasa Jana Wężyka (jako przekładu nieautoryzowanego przez
Kościół Katolicki).
Współcześnie
wydawana Biblia Gdańska to wersja z poprawkami językowymi (rewizja)
z 1738 roku, znana też jako Biblia Królewiecka, z Nowym
Testamentem poprawianym jeszcze raz w 1881 roku ("rewizja warszawska").
Ostatnie znane nam wydanie z księgami deuterokanonicznymi miało miejsce
w 1913 roku w Halles. Bez tych ksiąg wydaje Biblię Gdańską od ponad 100
lat Towarzystwo Biblijne w Polsce (dawniej Brytyjskie i Zagraniczne
Tow.Biblijne; ostatnie wydanie - w 1989 roku). Do czasu opracowania
zupełnie nowego przekładu - Biblii Warszawskiej - Biblia Gdańska miała
dla polskiej społeczności ewangelickiej podobne znaczenie, jak Biblia
ks.Wujka dla społeczności katolickiej. Biblia Gdańska jest dostępna w
Sieci online (np. na stronie Biblii
Internetowej), jako skany
oryginalnego wydania z 1632 roku (egzemplarz Biblioteki
Wirtemberskiej) oraz jako moduł wielu programów
biblijnych (m.in. wszystkich programów
polskojęzycznych).
Interesujące, obszerne materiały na temat
Biblii Gdańskiej można znaleźć w serwisie Luteranie Online - polecamy
dwa artykuły, przedstawiające historię przekładu i jego opis: Studium o Biblii Gdańkiej
ks.doktora Tadeusza Wojaka, oraz Geneza
i charakter Biblii Gdańskiej ks.prof.doktora Jana Szerudy.
Pięć polskich przekładów całego Pisma Świętego z okresu zwanego "złotym wiekiem Biblii polskiej": 1561 Biblia
Leopolity*
* reprinty tych przekładów sa dostępne w ramach Projektu Biblia Slavica |
Przekłady fragmentów Pisma Świętego
XV w. - Psałterz floriański, najstarszy znany polski fragment przekładu Biblii, Księga Psalmów z początków XIV wieku, rękopis oparty na niezachowanych wcześniejszych przekładach (niektórzy wspominają o hipotetycznym XIII - wiecznym "Psałterzu św. Kingi"). Prace nad Psałterzem rozpoczęły się około roku 1398, prawdopodobnie z fundacji królowej Jadwigi (pierwszej żony Władysława Jagiełły).
1453- Biblia Królowej Zofii: pod koniec XV wieku ukończono pierwszy tom tłumaczenia Biblii dla królowej Zofii (czwartej żony Władysława Jagiełły). Przekład były dokonywany z Wulgaty w oparciu o wcześniejsze przekłady czeskie. Z Biblii królowej Zofii znanej jako Biblia szaroszpatacka zachowało się do II wojny światowej 185 kart, a na nich Stary Testament do księgi Estery. Odnaleziono także fragmenty dalszych ksiąg Starego Testamentu, natomiast prawdopodobnie nie przełożono Nowego Testamentu - stąd nie można tego przekładu uznać za pierwszy polski przekład całej Biblii. Interesujący artykuł na temat Biblii królowej Zofii (i innych staropolskich rękopisów biblijnych) autorstwa ks. Piotra Ostańskiego znajduje się na stronach Przewodnika Katolickiego. Fragmenty Biblii tłumaczonych dla żon Władysława Jagiełły można znaleźć w sieci na stronach serwisu Staropolska Online - warto na nie rzucić okiem, żeby przekonać się, czy przekład da się czytać po 600 latach...
XV w. - tłumaczenia Nowego Testamentu (co najmniej ewangelii), niezachowane. Istnieją częściowe odpisy i konkordancje tych tłumaczeń: Ewangeliarz z warszawskiej biblioteki Zamojskich, Rozmyślania przemyskie i inne.
XVI w. - Psałterze: Wróbla (1539), Reja (1541), Kochanowskiego (1579)
XVI / XVII w. - Nowy
Testament - wydane drukiem przekłady,
które przygotowali:
- Stanisław Murzynowski
(1551) - przekład luterański; jest pierwszy polski przekład
bezpośrednio z języka greckiego - z tekstu opracowanego przez Erazma z
Rotterdamu, jest to również pierwszy polski przekład Nowego
Testamentu wydany drukiem;
- Marcin Bielski
(1556) - katolicki przekład z łacińskiej Wulgaty;
- Jan Nicz
(1561) - katolicki przekład wchodzący w skład Biblii Leopolity; Biblia
Brzeska (1563) - przekład ewangelicki całego Pisma Świętego (więc
oczywiście również Nowego Testamentu);
- Szymon Budny
(1570) - protestancki przekład wchodzący w skład wydrukowanej w 1574
roku Biblii Nieświeskiej;
- Marcin Czechowic
(1577) - przekład protestancki (wydrukowany w Rakowie na użytek arian);
- Jakub Wujek (1593) - katolicki
przekład, który wszedł w skład Biblii ks. Wujka, wydanej
jako całość w roku 1599;
- Walenty Szmalec
(1606) - przekład protestancki, przygotowany przez pastora
unitariańskiego z Rakowa;
- Daniel Mikołajewski
(1606) - protestancki przekład wchodzący w skład Biblii Gdańskiej
(skany tego przekładu są dostępne online na stronach Wielkopolskiej
Biblioteki Cyfrowej).
Wiadomo, że istniał także protestancki przekład Marcina Janickiego (początkowo współpracującego z Mikołajewskim przy tłumaczeniu Biblii Gdańskiej), jednak zaginął. Okres wydawania tych przekładów nazwano "złotym wiekiem Biblii polskiej"; kolejne nowe tłumaczenia - nie licząc rewizji istniejących przekładów - pojawiły się dopiero po II wojnie światowej...(Nowy Testament ks. Dąbrowskiego - 1949, Biblia Tysiąclecia - 1965, protestancka Biblia Warszawska - 1975).
Dziewięć polskich przekładów Nowego Testamentu z okresu zwanego "złotym wiekiem Biblii polskiej": 1551 Stanisław
Murzynowski *te przekłady wchodziły w skład tłumaczenia całej Biblii |
Współczesne (po 1945 r.) przekłady polskie całości Biblii (z języków oryginalnych)
1965 -1999 Biblia Tysiąclecia
(1965, wydanie piąte 1999 - w przygotowaniu kolejne, 6 wydanie), tłumaczone z krytycznych wydań tekstu
hebrajskiego i greckiego (Biblia Hebraica Stuttgartensia, Septuaginta -
księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu, Grecki Nowy Testament -
edycje Mercka z 1951 r. i Alanda z 1975 r.). To tłumaczenie jest
"oficjalną", liturgiczną wersją Biblii, używaną przez
kościół Katolicki w Polsce. Udostępniono online
czwarte wydanie (opracowanie Zespołu Informatyki Papieskiego Wydziału
Teologicznego UAM).
2018 Biblia Pierwszego Kościoła - przekład Septuaginty
2008 Biblia Paulistów - nowy przekład zlecony Towarzystwo Świętego Pawła - ma on charakter pastoralny (jest przekładem dynamicznym), informacje o nim podaje Towarzystwo Świętego Pawła
1975 Biblia Poznańska - czterotomowe wydanie katolickie z obszernym komentarzem, nawiązujące do pewnej tradycji: w latach 30-tych na fali "odnowy biblijnej" w Kościele ukazała się w Poznaniu pięciotomowa edycja zmodernizowanego przekładu ks. Wujka, z obszernymi komentarzami.
1998 Biblia Warszawsko-Praska w przekładzie ks.biskupa Romaniuka (pierwszy od czasu Biblii ks.Wujka przekład całości Biblii dokonany przez jedną osobę), uważana czasami za najnowocześniejszy, napisany najbardziej zrozumiałym współczesnym językiem polskim przekład z języków oryginalnych; jest udostępniona online w sieci na stronach Diecezji Warszawsko-Praskiej.
2018 Biblia Ekumeniczna - pierwszy ekumeniczny przekład Biblii na język polski.
Prace nad tym przekładem zakończono w marcu 2018 roku, o czym informowano na stronie Polskiej Rady Ekumenicznej.
Jest dostępna w kilku formatach w wielu
księgarniach internetowych.
1975 - 1991 Biblia Warszawska - (tzw. "brytyjka"),
opracowany
przez polskie środowiska protestanckie przekład wydany przez
Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne (Biblia protestancka
- Stary Testament bez ksiąg deuterokanonicznych).
W roku 1991 ukazał się znacznie uwspółcześniony w stosunku do Biblii
Warszawskiej przekład Nowego Testamentu z języka greckiego opracowany
przez polskie środowiska protestanckie. Nowy Testament z tego przekładu jest dostępny w Internecie w postaci plików
mp3 (bardzo staranne opracowanie Polskiego Związku
Niewidomych) na stronach AudioScriptures.org.
Niektóre inne współczesne przekłady
wydania interlinearne, np. "Nowy Testament - interlinia" (wydanie interlinearne grecko-polskie, oparte o grecki tekst wg edycji 26 Nestle'a-Alanda, wydawnictwo Vocatio 1993) - ułatwiają wgryzanie się w sens Bożego Słowa osobom nie znającym języka oryginału; z reguły są zaopatrzone w komentarze gramatyczne itp. narzędzia.
parafrazy i wydania dynamiczne mają na celu ułatwienie pełnego zrozumienia sensu tekstu tak, jak interpretuje go tłumacz; przykładem jest "Słowo Życia - Nowy Testament" (parafraza współczesnym językiem polskim, czytająca się miejscami jak niezła powieść - choć mnie osobiście wydaje się ona warta wielu poprawek stylistycznych, wydana przez wydawnictwo Agape w roku 1989)
przekłady literackie z języków oryginalnych: fragmenty Starego Testamentu przełożone w latach 1968-1989 przez Romana Brandstaettera oraz przez Czesława Miłosza, bardzo interesujące językowo
Na koniec - wzmianka o innych pracach, które trwają:
1. pojawiło się pierwsze współczesne tłumaczenie żydowskie - przetłumaczono dwie pierwsze księgi Pięcioksięgu (Bereszit oraz Szemot) (fundacja Pardes), trwają prace nad kolejnymi;
2. od kilku lat są wydawane kolejne tomy przekładu katolickiego z języków oryginalnych: Biblia Lubelska (ks. prof. Hugolin Langkammer) - kolejne księgi można dostać w internetowej księgarni KUL;
2. nie zapomina się o staropolskich przekładach - reprinty polskich (i innych słowiańskich) Biblii ukazują się w ramach bardzo interesującego projektu Biblia Slavica - kolejne tomy są wydawane w Paderborne od 1983 roku (Biblia Leopolity, Biblia Nieświeska, Biblia Brzeska). Wiadomo nam o kilku entuzjastach, planujących upublicznienie tych przekładów w ramach Projektu Sword (w postaci modułów programu zawierających transkrypcje "A" oryginalnych tekstów). Rozpoczęto także wydawanie serii polskich Biblii, jakie ukazywały się drukiem w latach 1551-1632 (w okresie nazywanym czasami "złotym wiekiem Biblii polskiej"): w roku 2003 Kalwin Institute wydał Biblię Brzeską (transkrypcja "B"). Wadą tej edycji jest niejasny sposób uwspółcześniania tekstu (nie jest to transkrypcja oparta o jednoznaczny system). W dalszych planach wydawniczych jest pięć przekładów Nowego Testamentu.
I ważna uwaga już na sam koniec - listę wszystkich polskich przekładów Biblii z ich opisami znajdziesz na stronie BibliePolskie.pl - zachęcamy do odwiedzenia tej witryny.
| Biblia - prywatna strona o Piśmie Świętym. 2003-2024 |