Biblia Wujka

Czytelnia

Biblia w przekładzie ks. Jakuba Wujka

Przekład ks. Jakuba Wujka (Biblia Wujka) ukazał się drukiem w całości 25 sierpnia 1599. Dokonano go na zlecenie władz zakonnych (jezuici), po uzyskaniu odpowiedniej zgody Watykanu. Jak pisze ks. prof. Jelonek "w pracy nad przekładem ks. Wujek doceniał znaczenie tekstu greckiego dla wiernego oddania miejsc trudniejszych, choć zasadniczo tłumaczył z Wulgaty. Tłumaczenie jednak zwłaszcza Starego Testamentu nie znalazło przychylnego przyjęcia u cenzorów kościelnych, którzy tekst przygotowany przez ks.Wujka poprawili i taki poprawiony ukazał się dopiero w dwa lata po śmierci tłumacza w roku 1599." Dziś nie jesteśmy w stanie oddzielić dzieła Wujkowego od poprawek cenzorów - jednak piękny język tego przekładu jest miejscami urzekający i wciąż bywa wznawiany. Bardziej obszerne informacje o przekładzie znajdziesz na podstronie Biblia Wujka w języku i kulturze polskiej (artykuł Stanisława Koziary). Możesz także obejrzeć skany online wydania z 1599 roku, umieszczone na stronach Polskiej Biblioteki Internetowej (w polu "katalog" szukaj tytułu "Biblia")

Jakub Wujek urodził się w Wągrowcu w 1541 roku. Wstąpił do zakonu OO.Jezuitów, studiował filozofię w Wiedniu (magisterium) i teologię w Rzymie (doktorat), był wykładowcą kolegium jezuickiego w Pułtusku. Władze zakonne zleciły mu przełożenie Pisma Świętego - jednak prawdopodobnie ksiądz Wujek pracował już wcześniej nad przekładem Nowego Testamentu z języka greckiego (zupełnie naturalne wydaje się dzisiaj, że mógł to czynić dla własnej potrzeby - znał grekę, z pewnością czytywał ówczesne wydania tekstu oryginalnego, wiemy też, że lubił pisać - dużo i dobrze: językiem uważanym dzisiaj za wybitnie piękną polszczyznę). Najciekawsze pisma Wujka to "Postylla catholica, to iest Kazania na każdą niedzielę i na każde święto przez cały rok" (wydana pierwszy raz w roku 1573), "Żywoty", "Pasja" i liczne publikacje polemiczno-apologetyczne (zaręczamy - zaskakująco aktualne!).

Jakub Wujek podszedł do swojego zadania w sposób, który i dzisiaj nazwalibyśmy nienagannym metodologicznie: wykorzystał możliwie dobrze nie tylko swoją znajomość języka polskiego, łaciny i języków oryginalnych, ale także swoją wiedzę o języku i komunikacji - dostrzegając, że dwa obszary językowe są niemal bez wyjątku także obszarami różnymi kulturowo: znaczenia jednego języka nie przekładają się bezpośrednio na znaczenia drugiego. Można dzisiaj powiedzieć, że było to podejście komunikacyjne (w myśl starożytnej zasady przyjętej także przez św.Hieronima: "nie słowo w słowo, ale oddając znaczenie"), chociaż jednocześnie ks. Wujek starał się nie odbiegać od słownictwa i form językowych Wulgaty i języków oryginalnych.

Powstał piękny tekst, pisany w sposób twórczy i oddający bardzo dobrze wiele odcieni znaczeniowych oryginału, uwzględnionych także w Wulgacie przez św. Hieronima. Przykładem tej staranności może być np. użycie w tłumaczeniu Księgi Rodzaju słów mąż / mężyna dla oddania łacińskiego vir / virgo (tu św.Hieronim poszedł za oryginałem hebrajskim); we współczesnych przekładach mamy mężczyzna / niewiasta (lub kobieta), co nie uwypukla w taki sposób jak w oryginale związku mężczyzny z kobietą. Z drugiej strony - narażało to tłumacza na krytykę z powodu używania neologizmów. Większość z nich została jednak zaakceptowana przez władze kościelne i przez odbiorców przekładu, przyczyniając się wzbogacenia i "uplastycznienia" języka polskiego.

Za podstawę przekładu służyła Wulgata - jednak harmonizowana według znanych w XVI wieku opracowań tekstów greckich (wszystkie rozbieżności opisywane były w przypisach).W roku 1593 ukazał się przekład Nowego Testamentu, wydany z poprawkami w 1594 roku (uzgodnienie z Wulgatą). Cały przekład był gotowy rok później, wymagał jeszcze "wygładzenia" i korekt. Ksiądz Jakub Wujek zmarł w wieku 56 lat w roku 1597. Nad całością tłumaczenia pochylili się z troską kościelni redaktorzy i cenzorzy - całość Pisma Świętego ukazała się dopiero dwa lata po śmierci ks. Wujka - w 1599 roku. Przedmowy do poszczególnych ksiąg zostały opatrzone dość ostro sformułowanymi opiniami o przekładach protestanckich (stanowiły one odzwierciedlenie ówczesnych poglądów katolickich).

Szesnastowieczny przekład, modernizowany i poprawiany, pełnił swoją rolę podstawowego polskiego przekładu katolickiego do opracowania Biblii Tysiąclecia - przez 367 lat. Spełnił bez wątpienia rolę językotwórczą, wyznaczając pewien standard polskiego "stylu religijnego", nieco podniosłego, czasem patetycznego, służącego celom kultu i uczestnictwa w sacrum. Biblia w przekładzie ks. Jakuba Wujka służyła nieraz także do nauki języka polskiego - zwłaszcza w latach niewoli narodowej. Dzisiaj przed kościołem farnym w Wągrowcu stoi pomnik księdza Jakuba Wujka, a nowe wydania jego przekładu są publikowane w pięknej szacie edytorskiej (m.in. przez oficynę wydawniczą Vocatio i Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy).

do strony Przekłady Biblii

Biblia - prywatna strona o Piśmie Świętym. 2003-2024