|
|
|
|
Angielskie przekłady Biblii Istnieje
ponad pięćset (razem z rewizjami) różnych
przekładów Biblii na język angielski i kilkadziesiąt
internetowych stron, które je obszernie opisują (po
angielsku). Wspominamy więc tylko krótko o historii
przekładów angielskich i wymieniamy kilka najważniejszych
lub najbardziej popularnych - a o wydaniach katolickich piszemy po parę
zdań (zwłaszcza o dwóch najpopularniejszych: NJB i NAB). Dwa
linki do stron poszerzających temat zamieszczamy na samym dole. Od razu
uprzedzamy: w naszym gronie przewagę mają fani NJB (wielka wierność
przekładu i piękny, bogaty język
angielski, którego styl dopracowywała dość
niezwykła grupa - w jej składzie był m.in. J.R.R. Tolkien, tłumacz
Księgi Jonasza), stąd wszystkim, którzy myślą o
czytaniu Biblii po angielsku, polecamy właśnie ten przekład.
Najstarsze ślady tłumaczeń angielskich pochodzą z
okresu między VIII a X wiekiem. Najstarsza cała biblijna Księga
przełożona na język angielski - to Psałterz Williama z
Shoreham, napisany około 1340 roku (zachowane 3 rękopisy).
Pierwszy angielski przekład całej Biblii (z łacińskiej Wulgaty)
pochodzi z XIV wieku: jest owocem pracy Johna Wycliffa, zakończonej
około 1382 roku. Druk
angielskiej Biblii jest dziełem reformatorów: byli to księża
William Tyndale (1525, Nowy Testament - ukończył
przed ścięciem w 1536 roku przekład całej Biblii, ale nie doczekał jej
wydania drukiem...ukazała się w 1538 roku) oraz Miles Coverdale
(druk całej Biblii, 1535 - już z przesuniętymi na
koniec księgami deuterokanonicznymi). Oba przekłady nie były udane
językowo; opierały się na Wulgacie i Biblii Lutra. Ich kompilacje i
przeróbki były wydawane drukiem kilkakrotnie:
1537 wydanie Matthew's Bible (dość prosta kompilacja obu
przekładów); 1539 wydanie Taverner's Edition -
była to "piracka" wersja edycji z 1537 roku; 1541 wydanie
Great Bible - przejrzane i skorygowane wg tekstów
hebrajskich i greckich; nazwana Wielką z powodu rozmiarów;
1560 wydanie Geneva Bible lub Breeches Bible; ze
Starym Testamentem wziętym z Great Bible po dość gruntownym przejrzeniu
i Nowym Testamentem stanowiącym ostatni przekład Tyndale - ta wersja
była wydawana ponad 100 razy przez okres blisko 100 lat. Co ciekawe:
Geneva Bible to pierwsza na świecie Biblia wydrukowana z
podziałem ksiąg na rozdziały i wersety (rozdziały -
wymyślone w XIII wieku przez Stefana Langtona, późniejszego
arcybiskupa Canterbury; wersety - wprowadzone przez Roberta Stephanusa,
paryskiego drukarza, w 1551 roku); 1568 wydanie
Bishops' Bible; rewizja przygotowana przez
biskupów w celu ograniczenia popularności Geneva Bible,
okazała się od niej słabsza językowo. Stanowiła jednak podstawę
późniejszych prac nad najbardziej popularnym przekładem
anglikańskim. W październiku 1578 roku
pięcioosobowy zespół z katolickiego Kolegium Angielskiego w
Douay (okresowo przeniesionego do Rheims) rozpoczął pracę nad zupełnie
nowym angielskim przekładem Wulgaty. Przekład był gotów do
publikacji po 4 latach, jednak w 1582 roku udało się wydać tylko Nowy
Testament z powodu braku środków finansowych i
ówczesnej sytuacji politycznej. Całość ukazała się drukiem
dopiero w 1609 jako Douay-Rheims Bible i miała
dalszą barwną historię. W oparciu o Bishops'
Bible dokonano w latach 1604-1611 bardzo dobrego językowo
Przekładu Autoryzowanego, znanego jako Biblia Króla Jakuba
(King James Version lub Authorised Version). Przekład, po kilku
poważnych zmianach w latach 1870-1895, był używany przez
Kościół anglikański przez ponad 300 lat - aż do gruntownej
rewizji tekstu w 1982 roku (opartej na językach oryginalnych), znanej
jako Nowa Biblia Króla Jakuba (New King James Version,
NKJV). Chcąc korzystać z jednego z tych przekładów warto
pamiętać o tym, że wydanie bez wyraźnej adnotacji "with Apocrypha" (z
apokryfami) najprawdopodobniej nie będzie zawierało ksiąg
deuterokanonicznych. To chyba najważniejsze fakty
dotyczące początków Biblii w języku angielskim. Teraz po
parę zdań o najważniejszych przekładach (w naszym subiektywnym
odczuciu)... Przekłady
katolickie Douay-Rheims, 1582-1609:
nazwa od lokalizacji katolickiego Kolegium Angielskiego 1582 (NT) -1609
(całość). Przekład z Wulgaty, powstał jako reakcja na przekłady
protestanckie. Dzisiaj ma on znaczenie historyczne. Liczne latynizmy,
język - trudny w odbiorze. Challoner-Rheims,
1750: oparta na Wulgacie (z uwzględnieniem języków
oryginalnych) poważna rewizja wydania Douay-Rheims. Przez okres dwustu
lat była standardową katolicką wersją angielską. Adaptacji (a często
przekładu de novo - trzymając się nadal Wulgaty)
dokonał biskup Ryszard Challoner. Język przekładu mimo upływu 250 lat
nie jest dzisiaj trudny w odbiorze. Tekst jest w wielu miejscach w
sieci dostępny online, m.in. tutaj: Stary
Testament oraz Nowy Testament.
Interesujące są dalsze losy tego przekładu: pod koniec lat 30-tych XX
wieku w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto bardzo gruntowną rewizję tego
wydania, opartą na Wulgacie. Prace były prowadzone przez
członków amerykańskiego Katolickiego Stowarzyszenia
Biblijnego, sponsorowało je Bractwo Doktryny Chrześcijańskiej - stąd
nazwa wydania: Confraternity Version. W roku 1941 wydano Nowy Testament
- jednak prace nad Starym przerwano w 1943 po publikacji encykliki
Divino Afflante Spiritu, zalecającej oparcie się na tekstach
oryginalnych, a nie Wulgacie. Natychmiast rozpoczęto pracę nad
przekładem z języków oryginalnych,
w efekcie których powstała New American Bible.
Powrót
na górę strony New
American Bible (NAB) 1970 Prace nad przekładem
Starego Testamentu z tekstu hebrajskiego, aramejskiego i greckiego
rozpoczęto w 1943 roku, po publikacji encykliki Divino Afflante
Spiritu. Kolejne księgi ukazywały się w czterech tomach w latach
1951-1969. Nowy Testament przełożono w oparciu o tekst grecki w edycji
Nestle-Alanda (wersja 25) w latach 1956-1970. Jest to (obok
NJB) przekład wyjątkowy - wpisujący się w katolicką tradycję,
posiadający piękną historię i operujący bardzo dobrym
współczesnym językiem angielskim. Przekład ten
jest prezentacją podejścia filologicznego (zasada
równoważności form), tylko pierwsze wydanie miało charakter
przekładu komunikacyjnego (zasada ekwiwalencji dynamicznej). Zgodnie z
tradycją, w Starym Testamencie Tetragram jest przekładany na "Pan" (Lord;
podobnie jest w naszej Biblii Tysiąclecia). Przekład był wielokrotnie
korygowany i ulepszany, jest napisany nowoczesnym, bogatym angielskim
językiem potocznym. Ostatnia rewizja przekładu została wykonana w 2003
roku. Tekst New American Bible jest dostępny
online (dzięki Amerykańskiej Konferencji Episkopatu
USA) . Powrót na górę strony
Biblia Jerozolimska - Jerusalem Bible (JB) 1966
Angielska Biblia Jerozolimska została przygotowana przez
zespół tłumaczy brytyjskich , zainspirowanych sukcesem
francuskojęzycznej Bible de Jerusalem (opracowanej w roku 1956 przez
tłumaczy z Dominikańskiej Szkoły Biblijnej w Jerozolimie). Warto
wiedzieć, że jest to pierwszy angielski przekład katolicki z
języków oryginalnych - jednak interpretowanych
tak, jak w wersji francuskiej. Warto też wiedzieć, że wśród
stylistów pracujących z zespołem tłumaczy był m.in.
J.R.R.Tolkien. Uzyskano wspaniały językowo przekład, szeroko używany w
celach liturgicznych, do studium i prywatnego czytania. Obszerne
przypisy i objaśnienia wzięto z francuskiej Bible de Jerusalem. Oparcie
na wersji francuskiej było przedmiotem wielu krytyk. Krytykowano też
zbyt "dynamiczny" przekład (zastosowanie zasady ekwiwalencji
dynamicznej, a nie równoważności form): stało to w pewnej
sprzeczności z deklarowanym celem tłumaczenia, jakim było m.in.
dostarczenie tekstu do studium dla osób nie znających
języków oryginalnych - chociaż niewątpliwie wpływało na
łatwość odbioru tekstu przez współczesnego przeciętnego
czytelnika. Niedawno ukazało się bardzo ciekawe wydanie JB,
przeznaczone do osobistej lektury, niemal zupełnie pozbawione
komentarzy, ze wstępami do ksiąg ograniczonymi do minimum (2000 r. -
ISBN 0385499183). W sumie - jest to dość oryginalny
przekład, który czyta się świetnie i jest ze wszech miar
godny polecenia. Dostępna online
jest niestety tylko wersja francuska Bible
de Jerusalem. Powrót na górę strony
New Jerusalem Bible (NJB) 1985
To nasz ulubiony przekład angielski. Stanowi on rewizję Biblii
Jerozolimskiej. Utrzymany jest komunikacyjny charakter przekładu
(zasada ekwiwalencji dynamicznej), chociaż nieco go stonowano. NJB jest
napisana bardzo nowoczesnym, plastycznym, literackim językiem
angielskim
i bywa uważana za jeden z najpiękniejszych językowo
przekładów angielskich. Jest najpowszechniej na świecie
używanym angielskim przekładem katolickim (z wyjątkiem USA, gdzie prym
wiedzie NAB). Jeśli zdarzy się Tobie być gdzieś w świecie na mszy w
języku angielskim - najprawdopodobniej Pismo Święte będzie czytane
właśnie z tego przekładu. Tekst jest zaopatrzony w obszerne przypisy i
objaśnienia, komentarze teologiczne, mapy (rozszerzone w stosunku do
JB; bywa to krytykowane - stąd także wydania ograniczone do samego
tekstu biblijnego bez żadnych dodatków). W Starym
Testamencie Tetragram jest przekładany dosłownie (Yahweh).
Przekład ten bywa krytykowany z trzech
powodów: Stary Testament tłumaczono bezpośrednio z
najstarszego kompletnego hebrajskiego tekstu masoreckiego (co nie jest
standardem - większość przekładów bierze za podstawę
krytyczne wydanie tekstu hebrajskiego Biblia Hebraica Stuttgartensia,
opracowane przez naukowców); język tłumaczenia ma miejscami
zabarwienie inkluzywne (jest to jednak nieporównywalne z
NRSV czy TNIV, które zmieniają sens zdań); obszerne uwagi
krytyczne są odpowiednie dla osób o pewnym przygotowaniu,
nastawionych na poznawanie Biblii, natomiast mogą niekiedy wprawiać w
konfuzję niektórych prostych czytelników. Mimo
wszystko jest to wg nas Biblia najlepsza dla czytelnika
angielskojęzycznego - nie tylko do studium, ale też do codziennego
karmienia się Bożym Słowem; jest napisana językiem, jaki dla nas jest
najbardziej zrozumiały (właśnie tej Biblii używamy najchętniej do
osobistego czytania i rozważań). Tekst NJB
jest dostępny
online na stronie www.catholic.org/bible.
W sieci są też dostępne odnośniki z Biblii Jerozolimskiej
wpisane w tekst Biblii Tysiąclecia.
Powrót
na górę strony
Przekłady protestanckie Piszemy
tu krótko tylko o czterech przekładach dość dobrze znanych w
Polsce: RSV i NIV, NASB oraz ISV. Informacje o innych przekładach można
znaleźć pod adresami podanymi na końcu tej strony.
Revised Standard Version (RSV) 1952 to przekład,
który wzbudził ogromne kontrowersje w USA - wydany wcześniej
Nowy Testament (1946) był przyjęty bardzo dobrze przez wszystkie
amerykańskie kościoły, ale Stary Testament przełożono w
sposób, jaki oburzył wielu teologów - odrywając
go od interpretacji nowotestamentowych (a jest ich przecież niemało!).
Ewangelikalni chrześcijanie unikali tego przekładu: należał on do
najmniej popularnych wydań Biblii w USA. Przekład poprawiono w 1990
roku (Newly Revised Standard Version). Zarówno RSV, jak NRSV
są przełożone w oparciu o zasadę formalnej równoważności.
NRSV operuje językiem inkluzywnym (zob. uwaga przy omawianiu NIV) i nie
jest akceptowany przez ewangelikalnych chrześcijan, którzy
zarzucają mu fałszowanie Słowa Bożego. RSV
wydanie katolickie 1966 z księgami deuterokanonicznymi umieszczonymi
zgodnie z układem Septuaginty oraz wieloma drobnymi korektami tekstu
Starego Testamentu - z pewnością jest on mniej kontrowersyjny niż
edycja z 1952 roku. Przekład spotkał się z akceptacją Pawła VI. W tym
samym roku ukazała się angielska Jerusalem Bible, a cztery lata
później NAB - i to te dwa przekłady stały się najbardziej
popularnymi przekładami katolickimi. RSV wydanie
ekumeniczne 1973 (Common Bible) - cztery rozdziały: księgi
protokanoniczne, księgi deuterokanoniczne, trzy apokryfy, Nowy
Testament. RSV wydanie ekumeniczne 1977
(Ecumenical Study Bible) - ma dołączone także kanoniczne księgi
niektórych wschodnich kościołów ortodoksyjnych: 3
i 4 Księgę Machabejską oraz Psalm 151. Satysfakcję z tego wydania wyraził patriarcha ekumeniczny
Konstantynopola Demetrios I. Powrót
na górę strony New
American Standard Bible (NASB) 1971, rewizja 1995 - to
znacznie poprawiona wersja starego przekładu ASV (oparta o języki
oryginalne), która obecnie jest alternatywą dla
anglojęzycznych protestantów, nieakceptujących Revised
Standard Version. Tłumacze mieli podejście wybitnie filologiczne, stąd
np. takie opinie o tym przekładzie: "strong in greek, weak in english"
(Charles Spurgeon). Jest to charakterystyczną cechą tego przekładu -
bardzo duża wierność językom oryginalnym, nawet kosztem czytelności
tekstu angielskiego.
Powrót
na górę strony New
International Version (NIV) 1978 Nowy przekład z
języków oryginalnych, który na początku lat
80-tych zdobył uznanie wśród protestantów na
całym świecie. Drobne korekty w 1984 roku. Przekład dynamiczny
współczesnym językiem angielskim, pozbawiony wad RSV. Jednak
w 1992 ogromną konsternację ewangelikalnych chrześcijan wzbudziła
zapowiedź wprowadzenia do NIV jezyka inkluzywnego (m.in.unikającego
sugerowania płci Boga; nie ma też mowy np. o tym, że "jeśli
twój brat zgrzeszył" - Mt 18,15: jeśli jest brat, to musi
być też i siostra - i stąd mamy "jeśli twój brat lub siostra
zgrzeszyli idź i ich napomnij"; więcej szczegółów
- na anglojęzycznej stronie Bible Researcher). Obecne (2002
rok) wydanie NIV operuje już takim właśnie językiem (Today's NIV) -
jednak ze względu na sprzeciw chrześcijan w USA, pod nazwą NIV będzie w Stanach Zjednoczonych dostępne
wyłącznie wydanie z 1984 roku..
Powrót
na górę strony International
Standard Version (ISV) 2006? Nowy przekład z
języków oryginalnych, który zwrócił na
siebie uwagę już Nowym Testamentem, wydanym w 1998 roku. Obecnie (2005)
przełożono niemal połowę tekstu Starego Testamentu. Przekład, w
którym opracowujący go językoznawcy starają się pogodzić
wierność oryginalnym tekstom z obecnością idiomów; unikają
zbytniej "dynamiczności" przekładu, jednak za nadrzędną zasadę uważają
ekwiwalentość komunikacyjną. Język tego przekładu jest
bardzo interesujący - jest to plastyczny, współczesny język
angielski, pozbawiony znamion inkluzywności, akceptowalny przez
większość chrześcijan. Przekład jest dostępny online w
ogromnej ilości formatów (także jako moduły programów biblijnych e-Sword
i Projekt Sword; ten drugi program jest dostępny w j.polskim:).
Polecamy wizytę na stronie Fundacji
ISV zwłaszcza tym wszystkim, którzy chcą zobaczyć
praktyczną realizację zasady "darmo otrzymaliście, darmo dawajcie" na
gruncie nowoczesnego przekładu biblijnego... Powrót
na górę strony
Podsumowując krótko najważniejsze daty:
Wycliff 1382 (pierwszy przekład całej Biblii)
Coverdale 1535 (pierwszy druk całej Biblii) Tyndale 1538
Great Bible 1541 Geneva Bible (Breeches Bible) 1560
Bishops' Bible 1568 Douay-Rheims 1609 / Challoner-Rheims 1750
/ Confraternity Version 1941 Biblia Króla Jakuba
(KJV) 1611 (znana też jako Authorized Version) American
Standard Version ASV 1901 Revised Standard Version (RSV) 1952
Jerusalem Bible (JB) 1966 New American Bible (NAV) 1970
New International Version (NIV)1978 New King James Version
(NKJV) 1982 New Jerusalem Bible (NJB)1985 przekłady
językiem inkluzywnym: Newly RSV 1989, Today's NIV 2002
International Standard Version (ISV) Nowy Testament 1998, całość 2006?
Powrót
na górę strony
Dość obszerne informacje o przekładach angielskich
można znaleźć na stronach: Bible Researcher -
omówienie ośmiu katolickich przekładów
angielskich, z wersetami porównującymi język
przekładów (na stronie - także omówienie
wszystkich innych ważnych przekładów angielskich)
Tyndale House -
omówienie ponad 100 przekładów angielskich, na
stronie także zestawienie krótkich fragmentów
porównujące język przekładów
e-Sword - do
ściągnięcia jeden z najlepszych współczesnych
programów bilijnych (w dodatku bezpłatny), zawierający
moduły z tekstami przekładów: Geneva Bible (1560), KJV
(1611, z księgami deuterokanonicznymi), Douay (1750, edycja
Challoner-Rheims), angielska Septuaginta w przekładzie Brentona z 1844
roku (nowszego na razie nie ma...), ASV (1901), NASB (1995) i
dziewiętnaście innych w języku angielskim (m.in. Bible in Basic
English, napisana z użyciem około 1500 słów na potrzeby
misji, wydana przez Cambridge University Press w 1965 roku) oraz teksty
hebrajskie, greckie, łacińskie, jeden polski i garść narzędzi
(słowniki, komentarze). Ostatnie
słowo: wszystkie w/w przekłady można nabyć w księgarniach
internetowych, zależnie od wydania mogą kosztować od około 50 złotych
(paperback, starsze przekłady) do kilkuset złotych (twarda oprawa w
skórze, edycje "niezniszczalne"...;) plus koszty przesyłki.
Do
strony Przekłady Biblii
|