- O czytaniu Pisma Świętego
- Tekst współczesnej Biblii
- Powstawanie Biblii
- Księgi Pisma Świętego
- Czytelnia
- Przekłady Biblii
- Plany czytania Biblii
- Subskrypcje czytań biblijnych
- Kursy i studia biblijne
- Komputerowe programy biblijne
- Mapa strony
- Co nowego?
Angielskie przekłady Biblii
Istnieje ponad pięćset (razem z rewizjami) różnych przekładów Biblii na język angielski i kilkadziesiąt internetowych stron, które je obszernie opisują (po angielsku). Wspominamy więc tylko krótko o historii przekładów angielskich i wymieniamy kilka najważniejszych lub najbardziej popularnych - a o wydaniach katolickich piszemy po parę zdań. Te tłumaczenia, dopuszczone w różnych częściach anglosaskiego świata do użytku liturgicznego czyli "oficjalne", to Nowa Biblia Amerykańska (New American Bible czyli NAB), Nowa Biblia Jerozolimska i jej poprawiona wersja (New Jerusalem Bible czyli NJB i RNJB), oraz katolicka edycja - tzn. wydana z księgami deuterokanonicznymi - Nowej Przejrzanej Wersji Standardowej (New Revised Standard Bibleczyli NRSV). Dwa linki do stron poszerzających temat zamieszczamy na samym dole. Wszystkie te przekłady są dobrze oceniane przez biblistów. Naszym subiektywnym zdaniem najlepiej się czyta NJB.
Przekłady katolickie Biblii na jężyk angielski
Historyczne znaczenie mają przekłady Douay-Rheims i Challoner-Rheims. Douay-Rheims, wykonany w latach 1582-1609, wziął nazwę od lokalizacji katolickiego
Kolegium Angielskiego w mieście Douai we Francji. Nowy Testament ukazał się w roku 1582, a całość w roku 1609. Jest to przekład z łacińskiej Wulgaty, wykonany jako reakcja na przekłady protestanckie, zgodnie z zaleceniami Soboru Trydenckiego. Dzisiaj ma on znaczenie historyczne. Liczne latynizmy, język - trudny w odbiorze. Challoner-Rheims to wydany w roku 1750 przekład również oparty na Wulgacie (choć z uwzględnieniem języków oryginalnych). Była to bardzo poprawiona, przejrzana wersja wydania Douay-Rheims. Przez okres dwustu lat była ona standardową katolicką wersją angielską; tłumaczem był biskup Ryszard Challoner. Język przekładu mimo upływu 250 lat nie jest dzisiaj trudny w odbiorze. Tekst jest w wielu miejscach w sieci dostępny online, m.in.
tutaj.
Interesujące są dalsze losy tego przekładu: pod koniec lat 30-tych XX wieku w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto bardzo gruntowną rewizję tego wydania, opartą (oczywiście!) na Wulgacie. Prace były prowadzone przez członków amerykańskiego Katolickiego Stowarzyszenia Biblijnego, sponsorowało je Bractwo Doktryny Chrześcijańskiej - stąd nazwa wydania: Confraternity Version. W roku 1941 wydano Nowy Testament - jednak prace nad Starym przerwano w 1943 po publikacji encykliki
Divino Afflante Spiritu, zalecającej oparcie się na tekstach oryginalnych, a nie Wulgacie. Natychmiast rozpoczęto pracę nad przekładem z języków oryginalnych,
w efekcie których powstała New American Bible. Otworzyło to nową epokę katolickich przekładów Biblii na język angielski.
New American Bible (NAB) 1970-2003
Prace nad przekładem Starego Testamentu z tekstu hebrajskiego, aramejskiego i greckiego rozpoczęto w 1943 roku, po publikacji encykliki Divino Afflante Spiritu. Kolejne księgi ukazywały się w czterech tomach w latach 1951-1969. Nowy Testament przełożono w oparciu o tekst grecki w edycji Nestle-Alanda (wersja 25) w latach 1956-1970.
Jest to (obok NJB) przekład wyjątkowy - wpisujący się w katolicką tradycję (również w tradycję posłuszeństwa, czego wyrazem było przecież trzymanie się Wulgaty jako kanonicznego wzorca przekładu aż do roku 1943!), posiadający piękną historię i operujący bardzo dobrym współczesnym językiem angielskim.
Przekład ten jest prezentacją podejścia filologicznego (zasada równoważności form), tylko pierwsze wydanie miało charakter przekładu komunikacyjnego (zasada ekwiwalencji dynamicznej). Zgodnie z tradycją, w Starym Testamencie Tetragram jest przekładany na "Pan" (Lord; podobnie jest w naszej Biblii Tysiąclecia). Przekład był wielokrotnie korygowany i ulepszany, jest napisany nowoczesnym, bogatym angielskim językiem potocznym. Ostatnia rewizja przekładu została wykonana w 2003 roku. Tekst New American Bible jest dostępny online (na stronach Watykanu>.
Nowa Biblia Jerozolimska - New Jerusalem Bible (NJB) 1966-2019
Angielska Biblia Jerozolimska została przygotowana w roku 1966 przez zespół tłumaczy brytyjskich , zainspirowanych sukcesem francuskojęzycznej Bible de Jerusalem (opracowanej w roku 1956 przez tłumaczy z Dominikańskiej Szkoły Biblijnej w Jerozolimie). Warto wiedzieć, że jest to pierwszy angielski przekład katolicki z języków oryginalnych - jednak interpretowanych tak, jak w wersji francuskiej. Warto też wiedzieć, że wśród stylistów pracujących z zespołem tłumaczy był m.in. J.R.R.Tolkien. Uzyskano wspaniały językowo przekład, szeroko używany w celach liturgicznych, do studium i prywatnego czytania. Obszerne przypisy i objaśnienia wzięto z francuskiej Bible de Jerusalem. Oparcie na wersji francuskiej było przedmiotem wielu krytyk. Krytykowano też zbyt "dynamiczny" przekład (zastosowanie zasady ekwiwalencji dynamicznej, a nie równoważności form): stało to w pewnej sprzeczności z deklarowanym celem tłumaczenia, jakim było m.in. dostarczenie tekstu do studium dla osób nie znających języków oryginalnych - chociaż niewątpliwie wpływało na łatwość odbioru tekstu przez współczesnego przeciętnego czytelnika.
W roku 1985 wydano przejrzaną wersję JB - New Jerusalem Bible, a w roku 2019 jej uwspółcześnienie: Revised New Jerusalem Bible. Biblia Jerozolimska jest najczęściej używanym przekładem poza Stanami Zjednoczonymi; oficjalne lekcjonarze mszalne np. w Australii i Nowej Zelandii korzystają z RNJB.
NJB (i praktycznie niewiele od niego odbiegający językowo przekład RNJB) to nasz ulubiony przekład angielski. Utrzymany jest komunikacyjny charakter przekładu (zasada ekwiwalencji dynamicznej), chociaż nieco go stonowano. NJB jest napisana bardzo nowoczesnym, plastycznym, literackim językiem angielskim i bywa uważana za jeden z najpiękniejszych językowo przekładów angielskich. Jest najpowszechniej na świecie używanym angielskim przekładem katolickim (z wyjątkiem USA, gdzie prym wiedzie NAB). Jeśli zdarzy się Tobie być gdzieś w świecie na mszy w języku angielskim - najprawdopodobniej Pismo Święte będzie czytane właśnie z tego przekładu. Tekst większości wydań jest zaopatrzony w obszerne przypisy i objaśnienia, komentarze teologiczne, mapy (rozszerzone w stosunku do JB; bywa to krytykowane - stąd także wydania ograniczone do samego tekstu biblijnego bez żadnych dodatków). W Starym Testamencie Tetragram jest przekładany dosłownie (Yahweh).
Przekład ten bywa krytykowany z trzech powodów: Stary Testament tłumaczono bezpośrednio z najstarszego kompletnego hebrajskiego tekstu masoreckiego (co nie jest standardem - większość przekładów bierze za podstawę krytyczne wydanie tekstu hebrajskiego Biblia Hebraica Stuttgartensia, opracowane przez naukowców); język tłumaczenia ma miejscami zabarwienie inkluzywne (jest to jednak nieporównywalne z NRSV czy TNIV, które zmieniają sens zdań); obszerne uwagi krytyczne są odpowiednie dla osób o pewnym przygotowaniu, nastawionych na poznawanie Biblii, natomiast mogą niekiedy wprawiać w konfuzję niektórych prostych czytelników. Mimo wszystko jest to wg nas Biblia najlepsza dla czytelnika angielskojęzycznego - nie tylko do studium, ale też do codziennego karmienia się Bożym Słowem; jest napisana językiem, jaki dla nas jest najbardziej zrozumiały (właśnie tej Biblii używamy najchętniej do osobistego czytania i rozważań).
Tekst NJB jest dostępny online na stronie
www.catholic.org/bible.
W sieci są też dostępne odnośniki z Biblii Jerozolimskiej wpisane w tekst Biblii Tysiąclecia.
New Revised Standard Version - Catholic Edition (NRSV-CE) 2006
Jest to uzupełniony o księgi deuterokanoniczne przekład, o którym bardzo ładny
artykuł znajdziesz na polskiej wikipedii. Przekład jest dopuszczony do użytku liturgicznego w niektórych częściach anglosaskiego świata.
Przekłady protestanckie
Piszemy tu krótko tylko o czterech przekładach dość dobrze znanych w Polsce: RSV i NIV, NASB oraz ISV. Informacje o innych przekładach można
znaleźć pod adresami podanymi na końcu tej strony.
Revised Standard Version (RSV) 1952 to przekład, który wzbudził ogromne kontrowersje w USA - wydany wcześniej Nowy Testament (1946) był przyjęty bardzo dobrze przez wszystkie
amerykańskie kościoły, ale Stary Testament przełożono w sposób, jaki oburzył wielu teologów - odrywając go od interpretacji nowotestamentowych (a jest ich przecież niemało!).
Ewangelikalni chrześcijanie unikali tego przekładu: należał on do najmniej popularnych wydań Biblii w USA. Przekład poprawiono w 1990 roku (Newly Revised Standard Version). Zarówno RSV, jak NRSV są przełożone w oparciu o zasadę formalnej równoważności. NRSV operuje językiem inkluzywnym (zob. uwaga przy omawianiu NIV) i nie jest akceptowany przez ewangelikalnych chrześcijan, którzy zarzucają mu fałszowanie Słowa Bożego.
RSV wydanie katolickie 1966 z księgami deuterokanonicznymi umieszczonymi zgodnie z układem Septuaginty oraz wieloma drobnymi korektami tekstu Starego Testamentu - z pewnością jest on mniej kontrowersyjny niż edycja z 1952 roku. Przekład spotkał się z akceptacją Pawła VI. W tym
samym roku ukazała się angielska Jerusalem Bible, a cztery lata później NAB - i to te dwa przekłady stały się najbardziej popularnymi przekładami katolickimi.
RSV wydanie
ekumeniczne 1973 (Common Bible) - cztery rozdziały: księgi protokanoniczne, księgi deuterokanoniczne, trzy apokryfy, Nowy Testament.
RSV wydanie ekumeniczne 1977
(Ecumenical Study Bible) - ma dołączone także kanoniczne księgi niektórych wschodnich kościołów ortodoksyjnych: 3
i 4 Księgę Machabejską oraz Psalm 151. Satysfakcję z tego wydania wyraził patriarcha ekumeniczny
Konstantynopola Demetrios I.
New American Standard Bible (NASB) 1971, rewizja 1995 - to znacznie poprawiona wersja starego przekładu ASV (oparta o języki oryginalne), która obecnie jest alternatywą dla anglojęzycznych protestantów, nieakceptujących Revised Standard Version. Tłumacze mieli podejście wybitnie filologiczne, stąd np. takie opinie o tym przekładzie: "strong in greek, weak in english" (Charles Spurgeon). Jest to charakterystyczną cechą tego przekładu - bardzo duża wierność językom oryginalnym, nawet kosztem czytelności tekstu angielskiego.
New International Version (NIV) 1978
Nowy przekład z języków oryginalnych, który na początku lat 80-tych zdobył uznanie wśród protestantów na całym świecie. Drobne korekty w 1984 roku. Przekład dynamiczny współczesnym językiem angielskim, pozbawiony wad RSV. Jednak w 1992 ogromną konsternację ewangelikalnych chrześcijan wzbudziła zapowiedź wprowadzenia do NIV jezyka inkluzywnego (m.in.unikającego sugerowania płci Boga; nie ma też mowy np. o tym, że "jeśli twój brat zgrzeszył" - Mt 18,15: jeśli jest brat, to musi być też i siostra - i stąd mamy "jeśli twój brat lub siostra zgrzeszyli idź i ich napomnij"; więcej szczegółów - na anglojęzycznej stronie Bible Researcher). Nowe wydania NIV operuje już takim właśnie językiem (Today's NIV) - jednak ze względu na sprzeciw chrześcijan w USA, pod nazwą NIV będzie w Stanach Zjednoczonych dostępne wyłącznie wydanie z 1984 roku..
International Standard Version (ISV) 2011
Nowy przekład z języków oryginalnych, który zwrócił na siebie uwagę już Nowym Testamentem, wydanym w 1998 roku. Przekład, w którym opracowujący go językoznawcy starają się pogodzić wierność oryginalnym tekstom z obecnością idiomów; unikają zbytniej "dynamiczności" przekładu, jednak za nadrzędną zasadę uważają ekwiwalentość komunikacyjną.
Język tego przekładu jest bardzo interesujący - jest to plastyczny, współczesny język angielski, pozbawiony znamion inkluzywności, akceptowalny przez większość chrześcijan. Przekład jest dostępny bezpłatnie online w ogromnej ilości formatów (także jako moduł programu biblijnego e-Sword.
Krótka historia angielskich przekładów w skrócie
Wspomnieliśmy na początku tej strony o historii przekładów katolickich - powstawały one w reakcji na tłumaczenia "niezależne" od Rzymu, a po Reformacji - na tłumaczenia protestanckie.
Najstarsze ślady tłumaczeń angielskich pochodzą z okresu między VIII a X wiekiem. Najstarsza cała biblijna Księga przełożona na język angielski - to Psałterz Williama z Shoreham, napisany około 1340 roku (zachowane 3 rękopisy). Pierwszy angielski przekład całej Biblii (z łacińskiej Wulgaty) pochodzi z XIV wieku: jest owocem pracy Johna Wycliffa, zakończonej około 1382 roku.
Pierwsze wydania angielskich przekładów Biblii drukiem są dziełem reformatorów. Dla przypomnienia, rozdział Kościoła anglikańskiego i rzymsko-katolickiego dokonał się formalnie w roku 1534.
Anglikański ksiądz William Tyndale jest pierwszym tłumaczem Biblii na język angielski z języków oryginalnych. Dzieje jego przekładu (i samej osoby Tłumacza) są barwne, księgę (wydrukowaną po śmierci Tyndale'a) przemycano do Anglii, bywała palona przez oponentów "podważania autorytetu kościoła". Nowy Testament pełnił ważną rolę w powstawaniu późniejszej Biblli Króla Jakuba. Akceptowalną przez oficjalny kośćiół wersję miał opracować Miles Coverdale, którego przekład oparty na Wulgacie i niemieckojęzycznej Biblii w przekładzie Marcina Lutra ukazał się drukiem w roku 1535 - już z przesuniętymi na koniec księgami deuterokanonicznymi. Kompilacje i przeróbki tych przekładów były wydawane drukiem kilkakrotnie, jako dość prosta kompilacja obu przekładów (Matthew's Bible z roku 1537) i wydana dwa lata później jej "piracka" wersja (Taverner's Edition) oraz edycja poprawiona i przejrzana w oparciu o teksty oryginalne - hebrajskie i greckie, wydana w roku 1541 jako Great Bible - nazwana Wielką z powodu rozmiarów drukowanego dzieła, autoryzowanego przez króla Henryka VIII jako przekład do ofizjalnego użytku w kościele anglikańskim.
Kolejna poprawka pojawiła się jako wydanie Geneva Bible (lub Breeches Bible) w roku 1560 - ze Starym Testamentem wziętym z Great Bible po dość gruntownym przejrzeniu i Nowym Testamentem stanowiącym ostatni przekład Tyndale'a. Własnie ta wersja była wydawana ponad 100 razy przez okres blisko 100 lat. To ten przekład czytał m.in. William Shakespeare; ten przekład popłynął do Ameryki na pokładzie statku "Mayflower". O jego historii możesz poczytać na stronach wikipedii. Co ciekawe: Geneva Bible to pierwsza na świecie Biblia wydrukowana z podziałem ksiąg na rozdziały i wersety (rozdziały - wymyślone w XIII wieku przez Stefana Langtona, późniejszego arcybiskupa Canterbury; wersety - wprowadzone przez Roberta Stephanusa, paryskiego drukarza, w 1551 roku). Kolejne poprawki tego przekładu wydano w roku 1568 jako Bishops' Bible - było to wydanie przygotowane przez biskupów w celu ograniczenia popularności wydawanej niezależnie od "oficjalnego" kościoła Geneva Bible; jednak wydanie to okazało się językowo słabsze. Mimo to właśnie ono stanowiło później podstawę prac nad najbardziej popularnym przekładem anglikańskim.
W oparciu o Bishops' Bible dokonano w latach 1604-1611 bardzo dobrego językowo Przekładu Autoryzowanego, znanego jako Biblia Króla Jakuba (King James Version lub Authorised Version). Przekład, po kilku poważnych zmianach w latach 1870-1895, był używany przez Kościół anglikański przez ponad 300 lat - aż do gruntownej rewizji tekstu w 1982 roku (opartej na językach oryginalnych), znanej jako Nowa Biblia Króla Jakuba (New King James Version, NKJV). Oparta o NKJV jest praca znana jako American Standard Version (ASV, 1901), z której wyrasta omówiony wyżej przekład RSV i NRSV oraz jego wersja z księgami deuterokanonicznymi, NRSV-CE.
Chcąc korzystać z jednego z tych przekładów warto pamiętać o tym, że wydanie bez wyraźnej adnotacji "with Apocrypha" (z apokryfami) najprawdopodobniej nie będzie zawierało ksiąg
deuterokanonicznych.
W ten barwny pejzaż wpisuje się skromna praca angielskich katolików: w październiku 1578 roku pięcioosobowy zespół z katolickiego Kolegium Angielskiego w Douay (okresowo przeniesionego do Rheims) rozpoczął pracę nad zupełnie nowym angielskim przekładem Wulgaty. Przekład był gotów do publikacji po 4 latach, jednak w 1582 roku udało się wydać tylko Nowy
Testament z powodu braku środków finansowych i ówczesnej sytuacji politycznej. Całość ukazała się drukiem dopiero w 1609 jako Douay-Rheims Bible i miała dalszą barwną historię, o której wspomnieliśmy wyżej.
To chyba najważniejsze fakty
dotyczące początków Biblii w języku angielskim.
Podsumowując krótko najważniejsze daty:
* gwiazdką zaznaczyliśmy przekłady katolickie
Wycliff 1382 (pierwszy przekład całej Biblii)
Coverdale 1535 (pierwszy druk całej Biblii)
Tyndale 1538
Great Bible 1541
Geneva Bible (Breeches Bible) 1560
Bishops' Bible 1568
*Douay-Rheims 1609 / Challoner-Rheims 1750/ Confraternity Version 1941
Biblia Króla Jakuba (KJV) 1611 (znana też jako Authorized Version)
American Standard Version ASV 1901
Revised Standard Version (RSV) 1952
*Jerusalem Bible (JB) 1966
*New American Bible (NAV) 1970-2003
New International Version (NIV)1978
New King James Version(NKJV) 1982
*New Jerusalem Bible (NJB)1985
Newly Revised Standard Version (NRSV) 1989, Today's NIV 2002 - przekłady językiem inkluzywnym niekaceptowane przez chrześcijan ewangelikalnych
International Standard Version (ISV) 2011
*Revised New Jerusalem Bible (RNJB) 2019
Dość obszerne informacje o przekładach angielskich możesz znaleźć na stronach:
Bible Researcher -
omówienie kilku katolickich przekładów angielskich, z wersetami porównującymi język przekładów (na stronie - także omówienie wszystkich innych ważnych przekładów angielskich)
wikipedia - obecnie (2024) chyba najbardziej obiektywne i kompletne zestawienie angielskich przekładów.
e-Sword - do ściągnięcia jeden z najlepszych współczesnych programów bilijnych (w dodatku bezpłatny), zawierający
moduły z tekstami przekładów: Geneva Bible (1560), KJV (1611, z księgami deuterokanonicznymi), Douay (1750, edycja Challoner-Rheims), angielska Septuaginta w przekładzie Brentona z 1844 roku (nowszego na razie nie ma...), ASV (1901), NASB (1995) i kilkanaście innych w języku angielskim (m.in. Bible in Basic English, napisana z użyciem około 1500 słów na potrzeby
misji, wydana przez Cambridge University Press w 1965 roku) oraz teksty hebrajskie, greckie, łacińskie, cztery polskie (plus piąty - płatny moduł z protestanckim przekładem SNP) i garść narzędzi (słowniki, komentarze).
Ostatnie słowo: wszystkie w/w przekłady można nabyć w księgarniach internetowych, zależnie od wydania mogą kosztować od około 50 złotych (paperback, starsze przekłady) do kilkuset złotych (twarda oprawa w skórze, edycje "niezniszczalne"...;) plus koszty przesyłki.
| Biblia - prywatna strona o Piśmie Świętym. 2003-2025 |